's-Gravenzande

's-Gravenzande
Sicht op 's-Gravenzande oer de kassen hinne
Emblemen
Polityk
Lân	Nederlân
provinsje	Súd-Hollân
gemeente	Westlân
Sifers
Ynwennertal	23.470 (2023)
Oerflak	17,67 km², 17,19 km² lân, 0,48 km² wetter
Befolkingsticht.	1328 ynw./km²
Hichte	0 m
Oar
Ferkearsieren	N211 N220
Postkoade	2690-2694
Tiidsône	UTC +1
Simmertiid	UTC +2
Koördinaten	52° 0' N, 4° 10' E
Kaart
Kaart
Lokaasje fan 's_Gravenzande yn Westlân

's-Gravenzande is in stêd yn de gemeente Westlân, yn de krite meideselde namme yn de Nederlânske provinsje Súd-Hollân. Foar 1 jannewaris 2004 wie de stêd in selsstannige gemeente doe't it mei De Lier, Monster, Naaldwijk en Wateringen fusearre ta de gemeente Westlân.

's-Gravenzande is mei 23.470 ynwenners (2023) it grutste plak fan de gemeente Westlân.

Geografy

's-Gravenzande leit yn it westen fan de gemeente Westlân benefter in dunestripe fan de Noardsee. It leit súdlik fan Monster, westlik fan Naaldwijk, noardlik fan Maasdijk en Hoek fan Hollân.

Oant 1914 hearde Hoek fan Hollân ek by 's-Gravenzande, dat doe by de Rotterdam kaam nei it reekommen fan de Nije Wetterwei en it ekslposive waaksen fan de Haven fan Rotterdam. Ta de eardere gemeente 's-Gravenzande hearde ek it doarp Heenweg, dat hjoed-de-dei as part fan 's-Gravenzande beskôge wurdt, om't er ek deselde postkoade hat.

Skiednis

Plattegrûn fan 's-Gravenzande út 1652 troch Blaeu

's-Gravenzande ûntstie op in sânplaat noardlik fan de âlde Maasmûning. It waard tsjin it wetter beskerme troch in heakfoarmich strânwâl en dêropta in stelsel polderdiken oansletten. Op dy sânplaat liet de greve fan Hollân om 1200 hinne in hôf bouwe. Dêr kige de stêd syn namme; it betsjut nammers "Sân fan de greve".

Nei alle gedachten wie foar it kommen fan it hôf waard it gebiet al bewenne. De delsetting waard oanlein dy't lykop mei de Maasouwer rûn. It hôf wie nei alle gedachten in jachtferbliuw mei in lúkse oanmakkerijpleats. It luts letter ek oare ynstellings oan, lykas in kapel yn 1235, in begynhôf yn 1225, in gasthûs yn de 13e iuw en in kleaster yn 1427. Yn 1238 waard de kapel in karspeltsjerke. It Marijebyld soe oant de Reformaasje in oanlûkingskrêft fan beafeartpylgers wêze.

Yn 1246 krige 's-Gravenzande stedsrjochten fan greve Willem II op oantrúnjen fan syn mem Machteld fan Brabân dy't har fêste ferbliuwplak oan 't hôf hie. Fan in stedske ûntjouwing kaam it lykwols mar net. De ekonomy bleau ta de lânbou en feehâlderij beheind en it plak woeks mar stadichjes oan.

Yn 'e snuorje fan de Hoekske en Kabbeljauske Tsierderijen waard it plak platbaarnd dêr't nei alle gedachten it hôf ek ferwoatge by rekke waard. Yn it tiidrek dêrnei wie der sprake fan stilstân, om't it tal hûzen tusken 1504 en 1732 likernôch mei 100 lyk bleaun wie. It kleaster, begynhôf en gasthûs sleaten yn 'e ein fan de 16e iuw.

Yn de 18e iuw wurde op in kaart tsien bûtenpleatsen yn en om 's-Gravenzande neamd. Dy bûtenpleatsen waarden troch rike stedslju brûkt om in part fan 't jier yn troch te bringen. Dat waard sjoen as in teken fan wolstân.

Akwarel fan Aart Schouman fan 's-Gravenzande út 1745 mei de toer foar't er ynstoarte.

Yn 1809 stoarte de tsjerketoer yn, dêr't in part fan it skip ek by skeind rekke. Mei stipe fan kening Willem I waard in nije tsjerke boud, de Doarpstsjerke.

Yn 'e 19e iuw bloeide de túnbou op. Om 1850 hinne wien de lân- en túnbou de wichtichste ekonomyske sektors. Ein 19e iuw wie it belang fan de túnbou groeid en troch it arbeisyntensive karakter woeks it ynwennertal ek tige. In feilingsferiening foar túnbouprodukten waard yn 1889 oprjochte.

Yn 1883 waard 's-Gravenzande oansletten op it tramnetwurk fan de westandsche Stroomtramweg Maatschappij út Loosduinen wei. Yn 1905 waard it earste stasjon boud en waard de line trochlutse nei Hoek fan Hollân. In post- en telegraafkantooar kaam yn 1908 en it jier dêrnei kaam der in nije nôtmûne.

Tusken 1920 en 1940 waard it plak yn eastlike rjochting planmjittich útwreide. Nei de Twadde Wrâldkriich waard dat part fierder ûntwikkele. Ek kamen der nije wenwiken eastlik en súdlik fan de kearn. Benammen yn de 1960-er en 1970-er jierren woeks it plak fluch, benammen yn westlike rjochting. De túnbou bleau trochwaaksen en om it doarp hinne waarden hieltyd mear kassen boud. Ek kaam der yndustry oangeande it meitsjen fan broeiruten, in houtseagerij en sylmakkerij. Yn 1952 waard der in frachtline nei de feiling oanlein

Oant 1 jannewaris 2004 wie 's-Gravenzande in selsstannige gemeente, mei it doarp Heenweg ynbegrepen. Dêrnei is er mei de buorgemeenten De Lier, Monster, Naaldwijk en Wateringen ta de nije gemeente Westlân fusearre.

It besjen wurdich

Doarpstsjerke

Lambertustsjerke

Tsjerken

• De Doarptsjerke, in halletsjerke út it begjin fan de 19e iuw, dy't in âldere tsjerke fan de 14e iuw ferfong. Kening Willem I joech in skinking dy't de bouw fan de tsjerke mmooglik makke. Yn 1816 waard de tsjerke ynwijd.
• De Hillige Lambertustsjerke leit ferskûle ûnderoan de Maasdyk flakby it doarpke Heenweg. De tsjerke waard yn 1872-18733 boud. It ynterieur is neogoatysk. Boppe de yngong stiet in byld fan de hillige Lambertus.

Mûne

• De Molen van Maat, in stellingmûne fan 1909 dy't yn 2002 wer yn bedriuw is. Fan 'e 13e oant de 19e iuw stiene der twa nôtmûnen yn it doarp.

Oare monuminten

• Riedhûs, earder riedhûs fan 's-Gravenzande út 1869
• De Spaansche Vloot, earder herberch, hjoed-de-dei in hoarekagelegenheid, út 1700
• Oranjesluis, slûs mei slûswachterswente oan de Maasdyk út 1676
• Yn en om it doarp hinne steane in soed goedbewarre lytse filla's yn art decostyl, fersierd mei glês yn lead, glazuere stiennen of dakpannen en bûge en foarútstekkende daklisten.

Natoer

• Staelduinse Bos, in langahlich bosk fan 95 hektare bosk en dúnlânskip, sûnt 1987 yn behear by it Súdhollânsk Lânskip.
• De Banken is in 90 hektare grut natoergebiet yn 'e dunen mei dúndellings.

Strân

's-Gravenzande hat in 3 km lange brede strân mei trije strânopgongen.

Ofbylden

• 
  Molen van Maat
• 
  Riedhûs
• 
  De Spaansche Vloot
• 
  Oranjesluis
• 
  Alde bunker fan de Twadde Wrâldkriich yn it Staelduinse Bos
• 
  It strân

Berne yn 's-Gravenzande

• Daniëlle Overgaag (1973), fytsster en tv-presintatrise
• Jutta Leerdam (1998), reedrydster

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes: